Το πνεύμα του Φρανκενστάιν θα συντροφεύει αυτή την εβδομάδα την ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου [ΕΚ] στο Στρασβούργο. Ή τουλάχιστον θα έχει τη θέση του μέσα στα επίσημα έγγραφα των προτάσεων που θα έρθουν για ψηφοφορία:
(…) λαμβάνοντας υπόψη ότι από τον Φρανκενστάιν της Μαίρη Σέλεϊ μέχρι τον κλασικό μύθο του Πυγμαλίωνα, και από το θρύλο του γκολέμ της Πράγας μέχρι το ρομπότ του Κάρελ Τσάπεκ, ο οποίος επινόησε και τον όρο ρομπότ, η δυνατότητα δημιουργίας έξυπνων μηχανών, ενδεχομένως ανδροειδών με ανθρώπινα χαρακτηριστικά, τροφοδοτούσε πάντα για την ανθρώπινη φαντασία· (…)
Ξεκινώντας με τέτοιες μυθικές αναφορές, η Επιτροπή Νομικών Θεμάτων του ΕΚ δεν δείχνει πολύ πιο έτοιμη από εμάς, τους απλούς πολίτες, να αποστειρώσει τον κόσμο της ρομποτικής από τη λαϊκή φαντασία, ή να τον διαχωρίσει τις προσδοκίες εξέλιξής του από εφιαλτικά σενάρια για μια επαπειλούμενη δυστοπία όπου έξυπνες μηχανές θα πάρουν τον έλεγχο από τους ανθρώπους. Κι όμως, μια τέτοια εκλογίκευση καλούνται να υπηρετήσουν τα μέλη της συγκεκριμένης Επιτροπής, που παρουσιάζουν την Τετάρτη την πρώτη ευρωπαϊκή έκθεση που προτείνει ρυθμίσεις αστικού δικαίου (όχι για στρατιωτική χρήση) στον τομέα της ρομποτικής.
Η πρόταση θα συζητηθεί στην ολομέλεια του ΕΚ την Τετάρτη, 15 Φεβρουαρίου, και θα τεθεί προς έγκριση, μέσω ψηφοφορίας, την επομένη. Μια εβδομάδα νωρίτερα, το ΑΠΕ-ΜΠΕ, προσκλήθηκε, μαζί με άλλα ΜΜΕ από όλη την ΕΕ, και συμμετείχε σε σχετικό ενημερωτικό σεμινάριο, όπου παρουσιάστηκαν οι θέσεις των εισηγητών αλλά και εκπροσώπων της αγοράς, του ακαδημαϊκού κόσμου κ.α. που εμπλέκονται στην ανάπτυξη της ρομποτικής .
Η Επιτροπή Νομικών Θεμάτων του ΕΚ κάνει λόγο για μια νέα βιομηχανική επανάσταση που πυροδοτείται από την ανάπτυξη όλο και πιο εξελιγμένων ρομπότ, bots, ανδροειδών και άλλων εκφάνσεων της τεχνητής νοημοσύνης. Αυτή η επανάσταση «είναι πιθανόν να μην αφήσει ανέγγιχτο κανένα κοινωνικό στρώμα», τονίζουν. Υπολογίζεται ότι την περίοδο 2010-2014 η μέση αύξηση των πωλήσεων ρομπότ ανήλθε στο 17% ετησίως, ενώ ειδικά το 2014 οι πωλήσεις αυξήθηκαν κατά 29%. Οι περισσότερες πωλήσεις αφορούσαν εξαρτήματα για αυτοκίνητα και ηλεκτρικά/ηλεκτρονικά είδη. Οι δε ετήσιες αιτήσεις κατοχύρωσης ευρεσιτεχνιών στον τομέα της τεχνολογίας ρομποτικής τριπλασιάστηκαν την τελευταία δεκαετία.
Η τεχνολογία εξελίσσεται με ρυθμούς που ελάχιστοι από εμάς συνειδητοποιούμε, αν δεν τις κατατάσσουμε στην επιστημονική φαντασία κι αν δεν τις αποδίδουμε σε κινηματογραφικές υπερβολές. Κι όμως, οι ενδείξεις αυτής της βιομηχανικής επανάστασης είναι πολύ πιο απτές και σχετικές με τις ζωές μας. Σημαντικό ποσοστό θέσεων εργασίας χάνονται καθημερινά ή πρόκειται να χαθούν, στις περιπτώσεις που τα ρομπότ μπορούν να αντικαταστήσουν απλούς εργάτες ή και πιο εξειδικευμένους επαγγελματίες. Υπολογίζεται ότι, για παράδειγμα, στις βιομηχανίες της Ν.Κορέας, η αναλογία ρομπότ/εργατών είναι 478 προς 10,000, ενώ στη Γερμανία είναι 292 προς 10.000. Σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον αναμένεται ότι θα μπορούμε να μετακινούμαστε με ταξί χωρίς οδηγούς, τα παιδιά και τα εγγόνια μας θα μπορούν να έχουν κάποια μαθήματα με καθηγητές-ρομπότ, ενώ στα γηροκομεία όπου θα καταλήξουν κάποιοι από εμάς, μέρος του βοηθητικού προσωπικού θα είναι ρομπότ.
Κι αν μείνουμε στο παρόν, ακόμη και τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones), που μέχρι πριν από 2-3 χρόνια απασχολούσαν την ειδησεογραφία μόνο όταν τα χρησιμοποιούσαν οι ΗΠΑ σε βομβαρδισμούς αμάχων, είναι πια τόσο κοινά στην Ελλάδα ώστε να χρησιμοποιούνται για την επιτήρηση των διαδηλώσεων ή για τηλεοπτικά ρεπορτάζ, ενώ είναι πλέον σε ισχύ (από 1.1.2017) και κανονισμός για τις πτήσεις τους.
Οδεύοντας, λοιπόν, ολοταχώς προς μια εποχή που τα ρομπότ δεν θα είναι απλώς αυτόματα αλλά αυτόνομα -γιατί έτσι θα μας είναι πιο χρήσιμα- εγείρονται ένα σωρό ανησυχίες για τα όρια που θα τεθούν προτού η κατάσταση γίνει ανεξέλεγκτη. Οι κυριότερες από αυτές, στις οποίες κατέληξε η Επιτροπή Νομικών Υποθέσεων του ΕΚ, αφορούν τη ασφάλεια και την απασχόληση. Τι θα γίνει, δηλαδή, αν ο κώδικας ενός ρομπότ αποδειχτεί λανθασμένος, ή αν χαθεί ο έλεγχός του π.χ. λόγω χάκινγκ; Και πώς θα αντισταθμιστούν οι απώλειες πόρων για την κοινωνία (τους ανθρώπους, τα ασφαλιστικά συστήματα, τα δημόσια έσοδα κλπ) αν τα οφέλη που θα εξοικονομηθούν από τη αντικατάσταση εργαζομένων από ρομπότ, κατανεμηθούν δυσανάλογα; Μήπως θα πρέπει να επιβληθεί ένας ειδικός φόρος στη χρήση ρομπότ, ως αντιστάθμισμα; Μάλλον, όχι, απαντούν οι οπαδοί της κυρίαρχης νεοφιλελεύθερης σχολής, τονίζοντας την ανάγκη να μην τεθούν περιορισμοί στην τεχνολογική/βιομηχανική ανάπτυξη.
Δευτερευόντως, μια σειρά από ηθικά ζητήματα απαιτούν σκέψη και διαβούλευση. Πόσα από τα δεδομένα που αφορούν τη ζωή του καθενός μας είμαστε διατεθειμένοι να μοιραστούμε με μια νοσοκόμα-ρομπότ, έναν οδηγό-ρομπότ, έναν ελεγκτή-ρομπότ κ.ο.κ. ώστε να τροφοδοτήσουμε την τεχνητή νοημοσύνη τους για να μας παράσχουν τις υπηρεσίες τους; Κι αν κάποιο από αυτά τα ρομπότ μάς γίνει τόσο απαραίτητο ώστε να το αντιμετωπίζουμε σαν άνθρωπο, πώς θα καταφέρουμε να ελέγξουμε τα αισθήματα που μπορούν να αναπτυχθούν ανάμεσά μας. Γιατί, όπως προβλέπεται, η ολοένα και μεγαλύτερη αυτονομία των ρομπότ, θα τα κάνει να μοιάζουν και να λειτουργούν όλο και λιγότερο ως εργαλεία, και θα τους αποδίδουμε όλο και περισσότερο ανθρώπινες ιδιότητες. Και πιθανότατα, κάποιος θα πρέπει να μας υπενθυμίζει ότι είναι ρομπότ.
Ενδεικτικός είναι ο προβληματισμός της Επιτροπής Νομικών Υποθέσεων του ΕΚ, για τη νομική θέση των ρομπότ, «εάν θα πρέπει δηλαδή να νοούνται ως φυσικά πρόσωπα, ως νομικά πρόσωπα, ως ζώα ή ως αντικείμενα, ή αν πρέπει να δημιουργηθεί μια νέα κατηγορία, με τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις δικές της επιπτώσεις όσον αφορά την απόδοση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων». Ο ορισμός που θα τους δοθεί, θα έχει νομικό αντίκτυπο και στην απόδοση ευθυνών σε περίπτωση ζημιάς στην oποία θα εμπλέκονται. Το ζήτημα της ευθύνης είναι ένα από τα πιο φλέγοντα ζητήματα που ήδη απασχολούν κατασκευαστές, ασφαλιστές και νομοθέτες. Οι πρώτες εκτιμήσεις δείχνουν ότι σε έναν ευρωπαϊκό κανονισμό, θα προβλέπεται καταμερισμός ευθύνης μεταξύ του κατασκευαστή, του ιδιοκτήτη και του χρήστη του ρομπότ και θα κρίνεται κατά περίπτωση η συμβολή του καθενός στο λάθος.
Ωστόσο ζητήματα όπως αυτό του καταμερισμού της ευθύνης για πιθανά λάθη των ρομπότ, είναι από εκείνα που δεν μπορεί να ρυθμίσει μόνη της η ΕΕ. Σε μια παγκοσμιοποιημένη αγορά, όπου μερικοί από τους σημαντικότερους παίκτες είναι ασιατικές και αμερικανικές χώρες, η Ευρώπη απλώς ανοίγει τον σχετικό διάλογο, τονίζει ο Ρομπέρτο Βιόλα, Γενικός Διευθυντής Δικτύων Επικοινωνίας, Περιεχομένου και Τεχνολογίας (DG CONNECT) της Κομισιόν. Σύμφωνα με τον ίδιο, το επόμενο βήμα θα είναι η επέκταση της έρευνας στη ρομποτική σε επιλεγμένα κράτη-μέλη που θα θελήσουν να πειραματιστούν σε προκαθορισμένους διαδρόμους. Η Ευρώπη αποτελεί σήμερα τον μεγαλύτερο επενδυτή στην έρευνα και ανάπτυξη ρομπότ αστικού δικαίου, μέσω του προγράμματος SPARC (με προϋπολογισμό 2 δισ. ευρώ, από τα οποία 700 εκατ. ευρώ είναι από την Κομισιόν).
Στην πρόταση που αναμένεται να τεθεί προς ψήφιση την Πέμπτη στο ΕΚ, ζητείται επίσης η σύσταση ενός ευρωπαϊκού οργανισμού για τη ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη, ο οποίος θα παρέχει τεχνογνωσία και εμπειρογνωμοσύνη σε ρυθμιστικά και δεοντολογικά θέματα στην ΕΕ και τα κράτη-μέλη. Προτείνει, επιπλέον, τη θέσπιση ενός συστήματος καταχώρησης των προηγμένων ρομπότ κι ενός χάρτη δεοντολογίας που θα δεσμεύει μηχανικούς ρομποτικής, καθώς και την επέκταση της νομοθεσίας περί πνευματικής ιδιοκτησίας και ροής δεδομένων, ώστε να καλύπτονται οι περιπτώσεις έργων που δημιουργήθηκαν από υπολογιστές ή ρομπότ.
