Όσο εντυπωσιακό κι αν είναι το αναγνωστήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, εξίσου γοητευτικός είναι και ο αθέατος χώρος των βιβλιοστασίων που επισκεφθήκαμε για να παρακολουθήσουμε το τέλος της επιχείρησης «καθαρά βιβλία», στα ενδότερα του Βαλλιάνειου κτιρίου.
Τα βιβλιοστάσια, φτιαγμένα από χυτοσίδηρο στο χρώμα της ελιάς, με ράφια φορτωμένα τον εθνικό πνευματικό πλούτο της βιβλιοθήκης, δημιουργούν το ιδανικό περιβάλλον για τους βιβλιόφιλους αλλά και τους συντηρητές έργων τέχνης. Για να εισέλθουμε στον χώρο περάσαμε μέσα από το Αναγνωστήριο, το οποίο θα παραμείνει κλειστό για το κοινό στην περίοδο της μετεγκατάστασης, και ανεβήκαμε τις σκάλες που οδηγούν στη Λατινική Φιλολογία, πάνω από την Ιατρική και τη Γλωσσολογία.
Διάσπαρτοι στον χώρο οι τελευταίοι πάγκοι εργασίας του εξειδικευμένου συνεργείου που ανέλαβε το τιτάνιο έργο του καθαρισμού των περίπου 750.000 βιβλίων, εφημερίδων και περιοδικών στο Βαλλιάνειο κτίριο και στον Βοτανικό. Ανάμεσα στα βιβλία του Βαλλιάνειου, ορισμένα από τα οποία ξεπερνούν το ένα μέτρο σε ύψος, περιλαμβάνονται σπάνια και πολύτιμα τεκμήρια όπως το πρώτο τυπωμένο ελληνικό βιβλίο, «Επιτομή των οκτώ του λόγου μερών και άλλων τινών αναγκαίων» του Κωνσταντίνου Λάσκαρη, το 1476, ο «Διάλογος» του Γαλιλαίου του 17ου αιώνα, αλλά και το λατινικό «Adversariorum commentariorum libri» του Γερμανού διανοητή Κάσπαρ Μπαρθ του 1648, από το οποίο ο συντηρητής Παναγιώτης Θεοφιλάκος αφαιρούσε τον τελευταίο κόκκο σκόνης. «Ηταν πολύ ωραία εμπειρία να βρισκόμαστε ανάμεσα σε όλα αυτά τα βιβλία. Το μέγεθος του έργου ήταν εντυπωσιακό και αγχωτικό ταυτόχρονα», τονίζει στην «Κ».
Τα βιβλιοστάσια αναπτύσσονται σε πέντε επίπεδα και διαχωρίζονται με μεταλλικό διάτρητο πάτωμα, το οποίο επιτρέπει την ανακύκλωση του αέρα αλλά και της σκόνης, ενώ το φυσικό φως των εξωτερικών ανοιγμάτων μπορεί να δημιουργεί μια ειδυλλιακή ατμόσφαιρα, όμως δεν είναι το καλύτερο περιβάλλον για τη γήρανση των βιβλίων όπως επισημαίνουν οι συντηρητές. «Τα μικροσωματίδια που ρυπαίνουν τα βιβλία είναι σύνθετα και μπορεί να αποτελούνται από ατμοσφαιρικούς ρύπους, ίνες δέρματος ή υφάσματος, υγρασία ή μύκητες, που μειώνουν την αισθητική αξία και επιδρούν στους μηχανισμούς φθοράς των βιβλίων», επισημαίνει η συντηρήτρια Ζωή Γκιννή.
Εξωτερικά καθαρίστηκαν το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο, οι περιμετρικές ακμές των βιβλίων και εσωτερικά η πρώτη και η τελευταία σελίδα με ειδικά φίλτρα (HEPA) που απορροφούν τα μικροσωματίδια και αποτρέπουν τη διάχυσή τους στο περιβάλλον. Η διάρκεια ζωής ενός βιβλίου εξαρτάται από τις μεταβολές στη θερμοκρασία περιβάλλοντος αλλά και από τα υλικά κατασκευής του. «Βιβλία με χειροποίητο χαρτί και με δερμάτινα εξώφυλλα είναι καλύτερα ποιοτικά. Ενα βιβλίο του 15ου αιώνα τυπωνόταν σε λίγα αντίτυπα και απευθυνόταν σε ένα μικρό κοινό σε αντίθεση με τα πιο σύγχρονα», επισημαίνει η κ. Γκιννή και μας δείχνει στο φως τις λεπτές ραβδώσεις από μια χειροποίητη σελίδα που διατηρείται αναλλοίωτη παρά τους αιώνες που έχουν περάσει από πάνω της.
Το έργο του καθαρισμού συμπεριλαμβάνεται στη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος που δόθηκε στη βιβλιοθήκη για τη διευκόλυνση της μετάβασής της στις νέες εγκαταστάσεις και ήταν από τις προτεραιότητες που έθεσε ο γενικός διευθυντής της ΕΒΕ, Φίλιππος Τσιμπόγλου, στον οποίο μάλιστα έγινε και μια σύντομη έξωση από το γραφείο του χάριν του καθαρισμού ορισμένων σπάνιων βιβλίων. Στο νέο κτίριο, τα βιβλιοστάσια έχουν σταθερές συνθήκες θερμοκρασίας και είναι προστατευμένα από το ηλιακό φως, όπως μας ενημερώνει η δρ Ιουλία Ελμαλόγλου, υπεύθυνη διαχείρισης του έργου μετεγκατάστασης, συμπληρώνοντας ότι η διαδικασία της μετάβασης είναι επίσης ένα στοίχημα συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού τομέα που φαίνεται ότι κερδίζεται. Ο δρόμος είναι πλέον «καθαρός» για το επόμενο βήμα, που θα φέρει τη βιβλιοθήκη πιο κοντά στο νέο σπίτι της.