Συγκεντρώνοντας το ενδιαφέρον πολιτικών, δημοσιογράφων και κοινού πραγματοποιήθηκε στο Ευρωκοινοβούλιο η ημερίδα «Οι Ψευδείς Ειδήσεις στα Social Media ως διαμορφωτές της πραγματικότητας».
Η εκδήλωση, που επιχείρησε να αποτυπώσει το τοπίο που δημιουργείται σήμερα στο πεδίο της ενημέρωσης λόγω της διακίνησης ψευδών ειδήσεων και να προτείνει λύσεις για τη διαχείριση του φαινομένου, διοργανώθηκε με την υποστήριξη της ευρωομάδας της Αριστεράς από τον ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ, Στέλιο Κούλογλου σε συνεργασία με τον Ιταλό ευρωβουλευτή Curzio Maltese της ομάδας L’Altra Europa con Tsipras και τον Ισπανό ευρωβουλευτή Miguel Urban από τους Podemos.
Στο πάνελ της εκδήλωσης το οποίο συντόνισε ο Έλληνας ευρωβουλευτής τους ΣΥΡΙΖΑ έλαβαν μέρος, ο Αμερικανός Paul Horner, του οποίου οι ψευδείς ειδήσεις διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στις πρόσφατες προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, ο Γάλλος blogger και εκπαιδευτής Michel Christophe, η Ισπανίδα δημοσιογράφος Clara Jiménez, υποψήφια για το Ευρωπαϊκό Βραβείο Δημοσιογραφίας 2017, ο Έλληνας ακαδημαϊκός, καθηγητής του τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ, Ανδρέας Βέγλης και η Ισπανίδα επικοινωνιολόγος και δημοσιογράφος, Lidia Ucher.
Ανοίγοντας την ημερίδα, ο Στ. Κούλογλου είπε τα ακόλουθα: «Είναι μια εκδήλωση που αφορά όχι μόνο την ενημέρωση των πολιτών, αλλά αφορά και τη δημοκρατία. Πρέπει εδώ σήμερα να συζητήσουμε και να καταλήξουμε σε ιδέες και προτάσεις για το πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτό το φαινόμενο. Σύμφωνα με μια τελευταία έρευνα που έγινε από το Buzzfeed, ένα αμερικανικό δίκτυο, κατά τους τρεις τελευταίους μήνες της προεκλογικής περιόδου στην Αμερική, στις είκοσι μεγαλύτερες σε διάδοση ειδήσεις, που δημοσιεύτηκαν στο Facebook, οι ψεύτικες κυριάρχησαν επί των πραγματικών. 8,7 εκ. άνθρωποι είδαν τις ψεύτικες και μόνο 7,5 είδαν τις αληθινές. Και ταυτόχρονα, το 85% αυτών των ψεύτικων ειδήσεων ήταν υπέρ του Τραμπ ή κατά της Χίλαρι Κλίντον.
Οι ψεύτικες ειδήσεις χρησιμοποιούνται από την ακροδεξιά και βλέπουμε σήμερα το ίδιο φαινόμενο να επαναλαμβάνεται στην προεκλογική εκστρατεία της Ολλανδίας. Άρα μας ενδιαφέρει. Το ίδιο συμβαίνει με το γεγονός, ότι οι άνθρωποι, και μετά ακόμα από τις εκλογές, εξακολουθούν να πιστεύουν στα ψεύτικα νέα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Π.χ. ότι ο Πάπας υποστήριξε στις εκλογές τον Τραμπ ή εξακολουθεί να τον υποστηρίζει ή ότι ο Ομπάμα έκοψε τα επιδόματα των βετεράνων Αμερικανών στρατιωτών για να τα δώσει στους Σύριους πρόσφυγες ή ότι η Μισέλ Ομπάμα είναι στην πραγματικότητα άντρας. Εξακολουθούν και το πιστεύουν ακόμη και αυτό.
Και τι γίνεται εδώ; Στην πραγματικότητα, είναι ότι όταν πεις μια ακραία, εξωφρενική είδηση, ο κόσμος στο διαδίκτυο έχει την τάση να «μπει» σ’ αυτή την είδηση — αν εγώ, π.χ. βάλω μια είδηση ότι ο Δημήτρης Παπαδημούλης, ο οποίος είναι Αντιπρόεδρος του Κοινοβουλίου κι είναι εδώ, εμφανίστηκε στην εκδήλωση για τα fake news γυμνός, όλοι θα «μπουν» να διαβάσουν την περίεργη αυτή είδηση. Αν πω ότι ξεκίνησε μια εκστρατεία για την ανεργία στην Ελλάδα θα μπουν πολύ λιγότεροι. Με τους μηχανισμούς της Google όμως και του Facebook, η είδηση αυτή, η ψεύτικη είδηση, θα έρθει πρώτη σε κάθε μορφή αναζήτησης που θα γίνει. Θα παραμείνει πρώτη, άρα στην πραγματικότητα θα μας προσφερθεί σαν πρώτη είδηση παρότι είναι μια ψεύτικη είδηση. Γιατί έτσι λειτουργεί ο αλγόριθμος της Google όμως και του Facebook.
Άρα έχουμε ένα πρόβλημα δημοκρατίας. Πώς θα το αντιμετωπίσουμε; Πέρα από τα μέτρα τα οποία λένε ότι θα πάρουν -τώρα το Facebook ξεκίνησε συνεργασία με μεγάλα έγκυρα μέσα ενημέρωσης, ώστε να εντοπίζονται οι ψεύτικες ειδήσεις και να γίνεται πληροφόρηση των χρηστών- πρέπει να πάρουμε κι άλλα μέτρα. Τα μέτρα αυτά είναι ασφαλώς να δούμε και τι μπορούμε να κάνουμε εδώ, μέσα στο Ευρωκοινοβούλιο, έτσι ώστε η Ευρώπη να αποκτήσει μια ουσιαστική ενημέρωση γιατί λείπει από την Ευρωπαϊκή Ένωση ένα συνολικό εργαλείο ενημέρωσης. Ένας ενημερωτικός τηλεοπτικός σταθμός, μία σοβαρή ενημερωτική πλατφόρμα με την οποία να ενημερώνονται οι Ευρωπαίοι πολίτες.
Αλλά το άλλο που πρέπει να κάνουμε είναι να ρίξουμε βάρος στην εκπαίδευση. Είναι πολύ σημαντικό, όπως θα μας αναλύσει σε λίγο ο Michel Christophe, ένα πρόγραμμα που υπάρχει στη Γαλλία όπου οι μαθητές, ακόμη και του Δημοτικού σχολείου, μαθαίνουν να ξεχωρίζουν τις ψεύτικες ειδήσεις από τις πραγματικές. Κι αυτό το πρόγραμμα, νομίζω ότι πρέπει να το προτείνουμε ως πιλοτικό πρόγραμμα σε όλες τις χώρες της ΕΕ γιατί είναι απαραίτητο να μπορούμε από μικροί να ξεχωρίζουμε την αλήθεια από το ψέμα, την ψεύτικη είδηση από την πραγματική. Παλιότερα, ήταν απαραίτητο για την πρόοδο των κοινωνιών, οι άνθρωποι να γνωρίζουν γραφή κι ανάγνωση — το ΑΒ. Σήμερα απαραίτητο είναι να γνωρίζουν ψηφιακή γραφή και ανάγνωση. Να γνωρίζουν το ΑΒ γιατί μόνο έτσι μπορούν να είναι πραγματικά ενημερωμένοι πολίτες και ν’ αποφασίζουν με βάση την αλήθεια και τα πραγματικά τους συμφέροντα.»
Στη συνέχεια, ξεκινώντας από μια σκιαγράφηση του φαινομένου, ο Καθηγητής στο Τμήμα ΜΜΕ του ΑΠΘ, Ανδρέας Βέγλης είπε πως δεν πρόκειται για κάτι νέο, καθώς οι ψευδείς ειδήσεις άρχισαν να υπάρχουν ήδη από τότε που ξεκίνησαν να κυκλοφορούν και οι εφημερίδες. Επίσης, διαχώρισε τα είδη των ψευδών ειδήσεων ανάλογα με τον τρόπο που δημιουργούνται ή το στόχο που εξυπηρετούν. Σύμφωνα με τον κ. Βέγλη, αλγόριθμοι είναι αυτοί που διαχειρίζονται τις ειδήσεις που διακινούν οι πλατφόρμες, προσαρμοσμένοι στις προτιμήσεις και στις απόψεις των χρηστών. Όπως υποστήριξε, για την αντιμετώπιση του φαινομένου και τον περιορισμό των επιπτώσεων, χρειάζεται καταρχάς ενημέρωση του κοινού, έλεγχος από τις πλατφόρμες, διακοπή της χρηματοδότησης των διαφημίσεων στις εν λόγω αναρτήσεις αλλά και επιβεβαίωση από τα ΜΜΕ.
Ένα διαχωρισμό ανάμεσα σε καλές και κακές ψευδείς ειδήσεις επιχείρησε ο Paul Horner, o Αμερικανός δημοσιογράφος που, με μέσο το διαδίκτυο, όπλο τη σάτιρα και στόχο να εκπαιδεύσει και να διασκεδάσει το κοινό, ασχολείται για έξι και πλέον χρόνια με την παραγωγή και διάχυση ψευδών ειδήσεων. Ο Horner υποστήριξε μέσα από παραδείγματα, ότι η πρόθεση του ίδιου είναι καλή, αλλά υπάρχουν κι αυτοί που θα χρησιμοποιήσουν τις ψευδείς ειδήσεις με σκοπό το κέρδος ή την επιρροή. Χαρακτηριστικά για την περίπτωση του Ντ. Τραμπ, μίλησε για τον τρόπο με τον οποίο ο τελευταίος και οι υποστηρικτές του μεταχειρίστηκαν ψευδείς ειδήσεις ως αληθινές ή, αντίστροφα, κατέφυγαν στην απαξίωση ειδήσεων που δεν ήταν της αρεσκείας τους, χαρακτηρίζοντας τις ψευδείς, με απώτερο στόχο και στις δύο περιπτώσεις την εξυπηρέτηση της δικής τους ατζέντας. Καταλήγοντας, τόνισε πως πλέον η ακεραιότητα των δημοσιογράφων τίθεται σε αμφιβολία, όταν δεν ελέγχεται η αξιοπιστία κάθε είδησης.
Μιλώντας για τις γαλλικές προεδρικές εκλογές, τον κίνδυνο που ελλοχεύει από τη χρήση των ψευδών ειδήσεων για την έκβασή τους και διαπιστώνοντας το γεγονός ότι η γαλλική κοινή γνώμη είναι ευαισθητοποιημένη για το φαινόμενο, ο Michel Christophe υποστήριξε ότι η καταστολή ως ένα από τα μέσα επίλυσης του φαινομένου-προβλήματος θέτει ζητήματα ελευθερίας της έκφρασης. Στο πλαίσιο αυτό, ο κριτικός εκπαιδευτής εξήγησε τον τρόπο με τον οποίο η γαλλική εφημερίδα Le Monde ανέπτυξε ένα σύστημα σήμανσης για να κατηγοριοποιούνται οι δικτυακοί τόποι και να ελέγχεται έτσι η αξιοπιστία του περιεχόμενου τους. Για τον ίδιο ωστόσο το κλειδί βρίσκεται στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του καταναλωτή ειδήσεων μέσα από μεθόδους που αναπτύσσονται στη γαλλική Εκπαίδευση, όπως αυτή που παρουσίασε.
Η σχέση των ψευδών ειδήσεων με την πολιτική και την κοινωνία, τι σημαίνει αυτό για τη δημοκρατία και την ανάγκη η δημοσιογραφία να αφιερωθεί εκ νέου στις αξίες που την διέπουν ήταν οι άξονες της ομιλίας της Lidia Ucher. Αν οι δημοσιογράφοι είναι ενωμένοι δεν υπάρχει κατάχρηση της εξουσίας, σε βάρος του κοινωνικού συνόλου, υποστήριξε.
Η Clara Jiménez από την συνεργατική δημοσιογραφική πλατφόρμα Maldito Bulo, που έχει ως αποστολή τον εντοπισμό και τη διάψευση ψευδών ειδήσεων στο ισπανικό διαδίκτυο, εξήγησε πως το φαινόμενο πυροδοτούν δύο λόγοι: το οικονομικό συμφέρον και η ιδεολογία που γεννά προκαταλήψεις. Σύμφωνα με τη Jiménez, οι αναγνώστες πρέπει να εμπλακούν περισσότερο, να μοιραστούν ή να διαδώσουν μια είδηση υπεύθυνα.
Συνολικά, οι απόψεις συνέκλιναν προς λύσεις όπως η εκπαίδευση των πολιτών, ο περιορισμός των διαθέσιμων μέσων για τους δημιουργούς ψευδών ειδήσεων, ο διαρκής έλεγχος στις πλατφόρμες και στα κοινωνικά δίκτυα για τις πληροφορίες που διακινούνται (που έχει ανακοινωθεί αλλά δεν φαίνεται να εφαρμόζεται στην πράξη). Τόσο για την προστασία των πολιτών όσο και για την προστασία της δημοκρατίας, όπως ανέφερε μεταξύ άλλων ο Ισπανός ευρωβουλευτής Miguel Urban Crespo, ο οποίος και συνόψισε τα συμπεράσματα της εκδήλωσης.