“Φαντάσου την αίσθηση να μπαίνεις σε ένα κτίριο 2000 ετών και να σε αφήνουν να το πειράξεις! Η βασική ανησυχία είναι φυσικά μήπως η παρέμβασή σου το βλάψει, είτε όσον αφορά την εικόνα του είτε την αυθεντικότητά του είτε τη στατική του επάρκεια. Ξέρεις, όταν ένα κτίριο έχει επιβιώσει 2000 χρόνια, είναι προϊόν φυσικής επιλογής, διότι χιλιάδες άλλα δεν άντεξαν είτε τα φυσικά φαινόμενα είτε τα αφύσικα, όπως έναν πόλεμο, οπότε οι παρεμβάσεις σου πρέπει να είναι ήπιες και πολύ προσεκτικές”.
Με τα λίγα αυτά λόγια, ο πολιτικός μηχανικός Γρηγόρης Πενέλης, που έχει παρασημοφορηθεί δύο φορές από τον Πατριάρχη Αλεξάνδρειας, πριν καν κλείσει τα 40 του χρόνια, απαντά στο ερώτημα του ΑΠΕ-ΜΠΕ, σε σχέση με το πώς ένιωσε, όταν η “Penelis Consulting Engineers” κλήθηκε ν΄ αναλάβει το στατικό κομμάτι της αναστήλωσης της ορθόδοξης εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου στο Κάιρο, μιας εντυπωσιακής ροτόντας, που εδράζεται πάνω σε έναν τριώροφο ρωμαϊκό πύργο, χρονολογούμενο από τον 1ο αιώνα.
Ο ίδιος έχει εργαστεί και πάνω στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος στην Αθήνα και εξηγεί πόσο παράξενο ήταν να δουλεύει κάποιος από τη μία στο Κάιρο, σε ένα κτίριο χιλιάδων ετών και από την άλλη στο Φάληρο, σε ένα έργο με τόσο πολλές καινοτομίες, ώστε πολλοί ήταν εκείνοι που δήλωναν ότι κάποια από τα κομμάτια του -όπως το στέγαστρό του, που αποτελεί τη μεγαλύτερη κατασκευή στον κόσμο από Ferrocement- δεν ήταν τεχνικά εφικτό να κατασκευαστούν. Η Penelis Consulting Engineers, η εταιρεία “πίσω” από την οποία βρίσκεται ο δρ Γρηγόρης Πενέλης, μαζί με τον πατέρα του δρα Γιώργο Πενέλη, έχει καταφέρει αυτό που κατά πολλούς δεν είναι δυνατόν: να αναλάβει -χωρίς ποτέ να φύγει από τη Θεσσαλονίκη- περισσότερα από 100 σημαντικά έργα στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή.
Η εταιρεία δημιουργήθηκε το 2002, ουσιαστικά για τις ανάγκες του πρώτου μεγάλου έργου που ανέλαβαν πατέρας και γιος, της μελέτης του Citilink στην Αθήνα, ενώ τρία χρόνια αργότερα, το 2005, δημιουργήθηκε και η “Penelis Software”, που ανέπτυξε το λογισμικό διαστασιολόγησης κτιρίων Ectools, το οποίο έχει χρησιμοποιηθεί -μεταξύ άλλων- για την προκαταρκτική μελέτη του οικιστικού συγκροτήματος 50 ορόφων “Elipse Building” στην καρδιά του Μανχάταν. Στο “χαρτοφυλάκιο” της εταιρείας περιλαμβάνονται ακόμη οι μελέτες για την Εθνική Βιβλιοθήκη στην Αθήνα, τα κεντρικά της τράπεζας Πειραιώς στο Βουκουρέστι, η αναστήλωση του Πύργου του ΟΤΕ, η μελέτη αναστήλωσης για το Αλεξάνδρειο Αθλητικό Μέλαθρο (Παλέ ντε Σπορ), η στατική μελέτη για το νέο στρατιωτικό νοσοκομείο 424 και άλλα πολλά.
Συναντήσαμε τον Γρηγόρη Πενέλη, 41 ετών σήμερα, στη Θεσσαλονίκη, σε σπάνια …ταξιδιωτική ανάπαυλα, καθώς -όπως λέει- όταν θέλεις να συντηρήσεις ένα τέτοιο χαρτοφυλάκιο, “τα ταξίδια είναι πάρα πολλά και κουραστικά”. Μιλήσαμε για την πορεία του κατασκευαστικού κλάδου στην Ελλάδα (“οι ευκαιρίες στον κατασκευαστικό κλάδο είναι στο 20% των επιπέδων προ κρίσης”), για το τι χρειάζεται μια ελληνική εταιρεία ώστε να “χτυπήσει” μεγάλα έργα σε όλον τον κόσμο, γιατί δεν είναι κατ’ ανάγκη κακό ένα ελληνικό λογισμικό όπως το ECTools να χρησιμοποιείται με ευρωπαϊκό “μανδύα” για να είναι εμπορικά πιο …πειστικό, αλλά και γιατί το γεγονός ότι σεισμοί συμβαίνουν μόνο στον Νότο της ΕΕ παραπέμπει στις ελληνικές καλένδες το ενδεχόμενο μιας κοινοτικής πρωτοβουλίας, που -πέραν άλλων οφελών- θα οδηγούσε και στην αναζωογόνηση του κλάδου των κατασκευών.
Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Γρηγόρη Πενέλη στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και την Αλεξάνδρα Γούτα ακολουθεί:
ΕΡ. Πώς νιώθει ένας μηχανικός, όταν καλείται να αναλάβει ένα έργο, όπως το στατικό κομμάτι της αναστήλωσης της ορθόδοξης εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου στο Κάιρο, όταν βρίσκεται μόνος του για πρώτη φορά στα ενδότερα ενός τέτοιου οικοδομήματος;
Είναι πολύ λίγες οι φορές που έχει ένας μηχανικός τη δυνατότητα να παρέμβει σε ένα ιστορικό μνημείο. Πολλές φορές χαρακτηρίζουμε ως μνημεία κτήρια του πολύ πρόσφατου παρελθόντος, δηλαδή εκατονταετίας. Φαντάσου λοιπόν την αίσθηση να μπαίνεις σε ένα κτίριο 2000 ετών και να σε αφήνουν να το πειράξεις! Ας είναι καλά ο Μακαριότατος Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόδωρος Β, που με εμπιστεύτηκε τόσο πολύ. Η βασική ανησυχία είναι φυσικά μήπως η παρέμβαση σου το βλάψει, είτε όσον αφορά την εικόνα του, είτε την αυθεντικότητα του ή τη στατική του επάρκεια. Ξέρεις, όταν ένα κτίριο έχει επιβιώσει 2000 χρόνια, είναι προϊόν φυσικής επιλογής, διότι χιλιάδες άλλα δεν άντεξαν, είτε τα φυσικά φαινόμενα (σεισμοί, πλημμύρες) ή «αφύσικα» φαινόμενα (πόλεμος). Συνεπώς οι παρεμβάσεις θα πρέπει να είναι ήπιες και να έχουν στόχο την αποκατάσταση της αρχικής του λειτουργίας.
ΕΡ. Αν δεν κάνω λάθος, η εταιρεία σας ανέλαβε και τη μελέτη αναστήλωσης για το «Κόκκινο Σπίτι», το ιστορικό κτίριο της Θεσσαλονίκης, που απέκτησε πρόσφατα ο Ιβάν Σαββίδης. Ποια είναι η άποψή σας για την αξιοποίηση των διατηρητέων κτηρίων στην Ελλάδα;
Τα νεώτερα μνημεία, δηλαδή τα συνήθη διατηρητέα κτίρια, δεν είναι προϊόντα φυσικής επιλογής όπως είπαμε νωρίτερα για τα μνημεία, διότι τα φυσικά φαινόμενα για τα οποία προετοιμαζόμαστε ως μηχανικοί (σεισμός) έχουν περίοδο 500 ετών, συνεπώς είναι πολύ πιθανό ότι κτίρια 100 ετών δεν υπέστησαν ποτέ στον βίο τους ένα φαινόμενο, το οποίο όμως μπορεί να συμβεί αύριο, ή όπως στην Ιταλία “χθες”. Πρέπει λοιπόν να έχουμε όλοι οι εμπλεκόμενοι στα κτίρια αυτά, τα διατηρητέα που αποδίδονται σε πλήρη χρήση, όχι τα ίδια κριτήρια με αυτά που εφαρμόζουμε σε κτίρια που έχουν διάγει ιστορικό χρόνο (πάνω από 500 έτη). Σε άλλη περίπτωση, άθελα μας, κατηγοριοποιούμε τους πολίτες σε αυτούς που μένουν σε σπίτια ή γραφεία με συντελεστή ασφάλειας Α, και σε αυτούς που εν αγνοία τους έχουν συντελεστή ασφάλειας Α/3. Τα κτίρια λοιπόν που έχουν επιβιώσει στις πόλεις μας, κυρίως Αθήνα και Θεσσαλονίκη, είναι τα μόνα στα οποία υπάρχει επί του παρόντος αγορά real estate. Δηλαδή πράξεις μεταπώλησης και επένδυσης γίνονται, πλην των ξενοδοχείων, κυρίως σε τέτοια κτίρια στα ιστορικά κέντρα. Συνεπώς, αν και πολλές φορές γκρινιάζουμε για την υπερπροστασία του Υπουργείου Πολιτισμού, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι χάρη και στην προστασία του, τα κτίρια αυτά διατήρησαν μια υπεραξία.
ΕΡ. Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσατε στο έργο του Ιδρύματος Νιάρχος;
Ήταν πραγματικά πολύ παράξενο να εργαζόμαστε στο Κάιρο σε ένα κτίριο χιλιάδων ετών με ήπιες μεθόδους και στο Φάληρο σε ένα έργο που είχε όλες τις σύγχρονες απαιτήσεις και πάρα πολλές καινοτομίες. Η μεγαλύτερη πρόκληση του έργου ήταν το στέγαστρο. Είναι κάτι που οι περισσότεροι μηχανικοί βεβαίωναν ότι δεν μπορεί να κατασκευαστεί. Από όσο γνωρίζω μάλιστα, μια από τις πολύ μεγάλες κατασκευαστικές της Ευρώπης είχε εγγράφως δηλώσει στο Ίδρυμα Νιάρχος, κατά τον διαγωνισμό, ότι το στέγαστρο θα έπρεπε να εξαιρεθεί από την προσφορά τους. Το στέγαστρο αυτό αποτελεί τη μεγαλύτερη κατασκευή στον κόσμο από Ferrocement, έχει διαστάσεις 100 επί 100 μέτρων, και είναι αναρτημένο με ελατήρια από 30 κολόνες. Η ανάρτηση αυτή του επιτρέπει να ταλαντώνεται σε ισχυρούς ανέμους, όπως περίπου τα φτερά ενός αεροπλάνου. Η σεισμική μόνωση είχε επίσης πολλές απαιτήσεις, διότι τοποθετήθηκε ο τρίτος μεγαλύτερος σεισμικός μονωτήρας παγκοσμίως.
ΕΡ. Η εταιρεία σας έχει αναλάβει έργα σε όλον τον κόσμο, από Ντουμπάι μέχρι Ντόχα και από Ινδία μέχρι ΗΠΑ. Πόσο εύκολο είναι για μια ελληνική εταιρεία να “χτυπήσει” τέτοια έργα σήμερα;
Η εταιρεία μας είναι μια μικρομεσαία επιχείρηση παροχής τεχνικών συμβουλών, που ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη και παραμένει εκεί. Συνεπώς, αφού μπορούμε εμείς, σίγουρα γίνεται. Δεν μπορεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη και σίγουρα χρειάζεται υπομονή και τύχη. Όσο και να θέλουμε να υπερτονίσουμε την αξία ή την αξιοσύνη μας, είναι απαραίτητος παράγοντας η τύχη. Για να μπορούμε να εξάγουμε υπηρεσίες υπάρχουν ορισμένες βασικές προϋποθέσεις, όπως να έχεις αναλάβει αντίστοιχα έργα στο εξωτερικό, να γνωρίζεις καλά αγγλικά, γνώση διεθνών προδιαγραφών και κανονισμών και διάθεση για πάρα πολλά και κουραστικά ταξίδια. Δεν χρειάζεται τεράστιες επενδύσεις, αεροπορικά business class, dinners σε πεντάστερα και συμμετοχή σε επιχειρηματικά fora.
ΕΡ. Υπάρχουν πάντα ευκαιρίες για αυτούς που τις δημιουργούν; Ακόμη και σε δύσκολο επιχειρηματικό περιβάλλον;
Ευκαιρίες υπάρχουν πάντα και παντού, αυτό όμως είναι και ελαφρώς απλώς ένα σλόγκαν. Οι ευκαιρίες, ας πούμε στον κατασκευαστικό κλάδο, που είναι στο 20% των επιπέδων προ κρίσης, είναι πολύ μικρότερες από ό,τι ήταν. Με περισσότερη δουλειά και μικρότερο εισόδημα μπορείς να επιβιώσεις ως επιχείρηση. Οι αμοιβές, όταν δουλεύουμε στο εξωτερικό, είναι σαφώς μικρότερες από αυτές που παίρνουν, ας πούμε τα αγγλικά γραφεία, αλλά η μαζική μετανάστευση των Ελλήνων μηχανικών έχει δημιουργήσει ένα οικοσύστημα στο εξωτερικό, που είναι πιο δεκτικό και σε εταιρείες από Ελλάδα. Εξάγουμε μηχανικούς αλλά μπορούμε να εξάγουμε και “μηχανηλίκι”, engineering. Η ευκαιρία, ως απότοκο της εγγενούς δυσκολίας της ελληνικής πραγματικότητας, είναι να μη μεμψιμοιρήσεις αλλά να φύγεις προς τα έξω ως ομάδα, όχι ως άτομο.
ΕΡ. Η θυγατρική της εταιρείας, “3pi- Penelis Software ltd”, ανέπτυξε λογισμικό διαστασιολόγησης κτηρίων, το ECTools, που χρησιμοποιείται σε πολλά μεγάλα έργα στο εξωτερικό, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις όχι ώς ελληνικό. Γιατί όχι ως ελληνικό;
Μικρή σημασία έχει αν χρησιμοποιείται ένα προϊόν ως ελληνικό ή με ευρωπαϊκό μανδύα, για αυτό είμαστε στην ΕΕ άλλωστε, για συνέργειες. Εμείς δεν το εκχωρήσαμε σε ξένους, απλώς του κάναμε εμπορικό επαναπροσδιορισμό, rebranding το λέμε στη Θεσσαλονίκη (γελάει), ώστε να μπορέσει να διεισδύσει στην αγορά των ΗΠΑ, δηλαδή δώσαμε την εμπορική του διαχείριση. Ο λόγος είναι ότι ένα τεχνικό γραφείο από τις ΗΠΑ, πολύ πιο εύκολα αποφασίζει να χρησιμοποιήσει ένα προϊόν ενός μεγάλου ομίλου τεχνικού λογισμικού παρά μιας μικρής εταιρείας, με έδρα σε μια περιφερειακή πόλη μια περιφερειακής χώρας της Ε.Ε. Σε τελική ανάλυση δεν μιλάμε για μια εφαρμογή που κλείνει εισιτήρια στον κινηματογράφο, αλλά για ένα λογισμικό που υπολογίζει κτίρια, αρά συνδέεται με τη δημόσια ασφάλεια. Οφείλω πάντα να θυμάμαι και να αναφέρω, ότι η δυνατότητα για την εξαγωγή του ECtools μας δόθηκε από τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας με την συνδρομή της “i4G”.
ΕΡ. Ο κατασκευαστικός τομέας στην Ελλάδα έχει καταρρεύσει στη διάρκεια της κρίσης, ενώ την ίδια στιγμή η χώρα διαθέτει ένα πεπαλαιωμένο, ενεργοβόρο και αντισεισμικά ανεπαρκές κτιριακό απόθεμα. Βλέπετε “φως”;
Είμαι αισιόδοξος (γελάει). Βεβαίως δεν πιστεύω ότι θα ανακάμψει άμεσα ο τομέας. Αφού αναφερθήκατε στο κτιριακό απόθεμα, ας θυμηθώ αυτά που μου έλεγε πρόσφατα ένας διάσημος συνάδελφος στην Ιταλία. Η Ε.Ε έχει θεσπίσει κανόνες για τον ενεργειακό και αντισεισμικό σχεδιασμό των νέων κτιρίων, οι οποίοι τα καθιστούν πολύ αποδοτικά και επαρκή. Η Ε.Ε επίσης επιδοτεί την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων (θερμομόνωση, καυστήρες, συσκευές κλάσης Α κλπ) και το δικαιολογεί με βάσει την επιστροφή της επένδυσης (Return on investment) από τη μείωση κατανάλωσης ενέργειας. Καλά κάνει λοιπόν, αν και το μεγαλύτερο ποσοστό της επένδυσης αφορά σε προμηθευτές των χωρών της Δυτικής Ευρώπης.
Περιέργως δεν κάνει η Ε.Ε. το ίδιο για την αντισεισμική αναβάθμιση των κτιρίων. Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι η αντισεισμική κατάσταση των κτιρίων μας έχει ένα αντίστοιχο δείκτη. Δηλαδή με βάση τον σεισμό, που συμβαίνει κάθε 25 ή 50 χρόνια, προβλέπονται κάποιες ζημίες ανά πόλη. Οι ζημιές αυτές αντιστοιχούν σε ένα ποσό ανά έτος σε κάθε κτίριο. Εάν επιδοτούνταν η στατική και αντισεισμική αναβάθμιση των κτιρίων, με κριτήρια ανάλογα των ενεργειακών, θα προέκυπτε ότι η απόδοση της επένδυσης θα ήταν πολύ μεγαλύτερη (όφελος από εξάλειψη βλαβών). Και σε αυτό δεν μετράμε καν το κόστος ανθρώπινης ζωής.
Όμως, υπάρχουν παράγοντες που δρουν ανασταλτικά σε μια τέτοια πρωτοβουλία. Σεισμούς έχει μόνο η Νότια Ευρώπη, οι προμηθευτές υλικών είναι ντόπιοι σε πολύ μεγάλο ποσοστό, και τέλος το όφελος δεν φαίνεται, διότι ο σεισμός δεν συμβαίνει κάθε χρόνο, και αν έχεις ενισχύσει το οικιστικό σύνολο, ο πολίτης δεν έχει μέτρο σύγκρισης σε σχέση με την αντίθετη περίπτωση, δηλαδή είναι ορατό το όφελος. Για τους λόγους αυτούς, δεν είναι πολιτικά δελεαστική δράση σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι χώρες της Νότιας Ευρώπης (Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Κύπρος και Ελλάδα) θα έπρεπε να το κυνηγήσουν αυτό και να διεκδικήσουν προγράμματα αντίστοιχα με τα ενεργειακά, έτσι ώστε να τονώσουν την τοπική κατασκευαστική βιομηχανία και να ωφεληθούν οι πολίτες…
Αλεξάνδρα Γούτα
ΑΠΕ-ΜΠΕ