Photo: Πάρις Ταβιτιάν ©Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, 2017
2 Νοεμβρίου 2017 – 15 Απριλίου 2018
Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και η Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank συνεργάζονται για πρώτη φορά και διοργανώνουν από κοινού μία μεγάλη έκθεση με τίτλο «ΧΡΗΜΑ. Σύμβολα απτά στην αρχαία Ελλάδα».
Η έκθεση «ΧΡΗΜΑ. Σύμβολα απτά στην αρχαία Ελλάδα», παρουσιάζει μία διαφορετική όψη του νομίσματος, το οποίο έκανε την εμφάνισή του στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. Το νόμισμα αποτελεί, πρωτίστως, το βασικό μέσον συναλλαγής των ανθρώπων, με το οποίο καλύπτουν τις καθημερινές τους ανάγκες, πραγματοποιούν τις πληρωμές και εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους. Στην αρχαιότητα, το νόμισμα είχε και μίαν άλλη χρήση, μία χρήση που σχετίζεται με την εικονογραφία του: ήταν ένα μέσον συμβολισμού, ένα μέσον που ο καθένας μπορούσε να κρατήσει στα χέρια του, ένα σύμβολο απτό.
Τα νομίσματα, τα οποία πρωταγωνιστούν στην έκθεση, είναι και τα ίδια σύμβολα απτά, σύμβολα τα οποία πιάνει κανείς στα χέρια του, τα «διαβάζει», τα αντιλαμβάνεται και γι’ αυτό απεικονίζουν παραστάσεις που προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες που συνδέονται με την εκδότρια αρχή. Εύκολα στη μεταφορά και τη διακίνησή τους, τα νομίσματα μεταδίδουν πληροφορίες στα πέρατα του αρχαίου κόσμου.
Η έκθεση διαρθρώνεται σε οκτώ θεματικές ενότητες, στις οποίες παρουσιάζονται 85 νομίσματα από τη Συλλογή της Alpha Bank μαζί με 159 αντικείμενα (πήλινα αγγεία και ειδώλια, μαρμάρινα και χάλκινα αγαλμάτια, ανάγλυφα, χρυσά κοσμήματα, μετρητικά σκεύη, νομίσματα από κλειστά σύνολα και επιγραφές) που προέρχονται από 32 Αρχαιολογικά Μουσεία και Συλλογές της Ελλάδος, της Ιταλίας, της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, και των οποίων η εικονογραφία συνδέεται άμεσα με το περιεχόμενο εκάστης θεματικής ενότητας.
Χρυσός και αργυρός στατήρ Κροίσου με παράσταση αντιμέτωπων ημιτόμων λιονταριού και ταύρου. μετά το 550 π.Χ. © Αθήνα, Νομισματική Συλλογή Alpha Bank (φωτογρ. Π. Μαγουλάς) Ο βασιλιάς Κροίσος της Λυδίας θεωρείται ο πρώτος που υιοθέτησε τον διμετταλισμό, δηλαδή την ταυτόχρονη έκδοση χρυσών και αργυρών νομισμάτων για συναλλαγές διαφορετικής αξίας.
ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ
Το νόμισμα αποτελεί το βασικό μέσο συναλλαγής του ανθρώπου. Τα αρχαία μάλιστα νομίσματα είναι γνωστά –μέσα από επιγραφικές και φιλολογικές μαρτυρίες– με ονομασίες που πηγάζουν άλλοτε από τους εικονογραφικούς τύπους και άλλοτε από την ίδια την εκδότρια αρχή.
Στατήρ Λέσβου από κράμα αργύρου. Εικονίζεται κλαδί ελιάς ανάμεσα σε δύο κεφαλές βοοειδών. 550 – 480 π.Χ. © Αθήνα, Νομισματική Συλλογή Alpha Bank (φωτογρ. Π. Μαγουλάς)
ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟ
Η πλειονότητα των προϊόντων και αγαθών που εικονίζονται στα νομίσματα αφορά σε βασικούς τομείς της πρωτογενούς οικονομίας μίας πόλης, ενός κράτους και της επικράτειάς του, όπως η γεωργία, η κτηνοτροφία και η αλιεία. Τα δημητριακά, η ελιά, το αμπέλι, το σύκο, το σέλινο, το σίλφιον, τα βοοειδή, τα άλογα, ο τόνος, το χταπόδι, η σουπιά, το χτένι, ο κάβουρας, ακόμη και ο κροκόδειλος, γίνονται νομισματικά σύμβολα που προβάλλουν και διαφημίζουν ένα τοπικό εμπορεύσιμο προϊόν, το οποίο αποτελεί πηγή πλούτου για την εκδότρια αρχή.
Επιπροσθέτως, στα νομίσματα μπορεί να προβάλλονται η ναυτιλία και το ποντοπόρο εμπόριο με τις απεικονίσεις πλοίων, αλλά και η μεταλλουργία και οι τέχνες με τις παραστάσεις του Ηφαίστου, του θεού σιδηρουργού και των έργων του, που υπαινίσσονται τη γνώση της επεξεργασίας των μετάλλων.
Αργυρή δραχμή Επιδαύρου με παράσταση ένθρονου Ασκληπιού. 300 – 275 π.Χ. © Αθήνα, Νομισματική Συλλογή Alpha Bank (φωτογρ. Π. Μαγουλάς)
ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ
Στα νομίσματα εικονίζονται και δημιουργήματα του υλικού πολιτισμού -όπως έργα πλαστικής και αρχιτεκτονικής- πολλά από τα οποία δεν θα είχαν πραγματοποιηθεί χωρίς το νόμισμα. Τα έργα αυτά προβάλλουν εικόνες από τη λατρεία, την ιδεολογία, τα επιτεύγματα και την ιστορία κάθε εκδότριας αρχής.
Χάλκινο νόμισμα Αθηνών που απεικονίζει τον Θεμιστοκλή πάνω σε τριήρη. 120 – 140 μ.Χ. © Αθήνα, Νομισματική Συλλογή Alpha Bank (φωτογρ. Π. Μαγουλάς)
ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ
Τα νομίσματα αποτελούσαν ένα πολύ πρόσφορο μέσον για τη διάδοση μηνυμάτων και ειδήσεων από την πλευρά της εκδότριας αρχής. Ένας από τους τρόπους που επέλεξαν οι αρχές για να διαδώσουν το πολιτικό τους μήνυμα και να προβάλουν την ταυτότητα που επιθυμούσαν, ήταν και η αναφορά σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα ή πρόσωπα.
Αργυρό τετράδραχμο Σμύρνης με γυναικεία κεφαλή που φορά τειχόμορφο στέμμα (Τύχη πόλεως) μετά το 165 π.Χ. © Αθήνα, Νομισματική Συλλογή Alpha Bank (φωτογρ. Π. Μαγουλάς)
ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΙΔΕΩΝ
Τα αρχαία νομίσματα ορισμένες φορές λειτουργούν ως μέσον για τη διακίνηση ιδεών, όπου ορισμένες αφηρημένες έννοιες -όπως η αφθονία, η τύχη και η νίκη- αποδίδονται συμβολικά ή προσωποποιούνται, ενώ κάποιες άλλες -όπως ο πλούτος και η ισχύς- δηλώνονται ακόμη και από την επιλογή του μετάλλου των νομισματικών εκδόσεων της εκάστοτε αρχής.
Αργυρός στατήρ Πύρρου με παράσταση κρανοφόρου κεφαλής Αχιλλέα. 279 – 274 π.Χ. © Αθήνα, Νομισματική Συλλογή Alpha Bank (φωτογρ. Π. Μαγουλάς)
ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ
Από τις παραστάσεις που αποτυπώνονται στη μικρή μεταλλική επιφάνεια διαπιστώνεται ότι το νόμισμα χρησιμοποιήθηκε και ως οπτικό επικοινωνιακό μέσον, ώστε η εκάστοτε εκδίδουσα αρχή να διαδίδει πολιτικά μηνύματα σε ευρύτατες ομάδες πληθυσμού, αποσκοπώντας σε μία ήπια ή ακραιφνή προπαγάνδα που υπηρετούσε στόχους προσωπικούς, πολιτικούς, δυναστικούς και στρατιωτικούς.
Επιλεγμένα νομίσματα από τον αποθέτη ιερού στην Άμφισσα. © Εφορεία Αρχαιοτήτων Φωκίδας (φωτογραφικό αρχείο)
ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Το χρήμα είναι ένα μέσον που διευκολύνει τις συναλλαγές ενός οίκου (του ατόμου) και κατ’ επέκταση ενός κράτους (του συνόλου). Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τα νομίσματα στις συναλλαγές στην αγορά, αλλά και σε άλλες δραστηριότητές τους: άλλοτε ως «δωροδοκία» προς τους θεούς σε αντάλλαγμα μίας αγαθής τύχης (αποθέτης ιερού στην Άμφισσα), και άλλοτε ως μέσον για την ικανοποίηση των αισθήσεών τους (ταβέρνα στη Δήλο).
Αργυρό τετράδραχμο Μακεδονίας υπό Ρωμαίους. Εικονίζεται χρηματοκιβώτιο, ρόπαλο και κάθισμα ταμία. 93 – 87 π.Χ. © Αθήνα, Νομισματική Συλλογή Alpha Bank (φωτογρ. Π. Μαγουλάς)
ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΕΣ
Μία έκθεση για το ΧΡΗΜΑ η οποία αρχίζει με τις Συναλλαγές, κλείνει με τις Τράπεζες, παρουσιάζοντας την τραπεζική δραστηριότητα της αρχαιότητας, η οποία συμβαδίζει με την όλο και πιο εκτεταμένη χρήση νομισμάτων στην οικονομία και προκύπτει από αυτήν.
Tην έκθεση συνοδεύει επιστημονικός κατάλογος, στην ελληνική και αγγλική γλώσσα, με λήμματα όλων των εκθεμάτων και πλούσιο φωτογραφικό υλικό.
Photo: Πάρις Ταβιτιάν ©Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, 2017
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΕΣ
ΕΛΛΑΣ
Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Αθήνα, Επιγραφικό και Νομισματικό Μουσείο
Αθήνα, Ιδιωτική Συλλογή
Αθήνα, Μουσείο Ακρόπολης
Αθήνα, Μουσείο Αρχαίας Αγοράς
Αθήνα, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη
Αθήνα, Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου
Αθήνα, Νομισματική Συλλογή Alpha Bank
Αρχαιολογικό Μουσείο Άμφισσας
Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Κορίνθου
Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών
Αρχαιολογικό Μουσείο Δήλου
Αρχαιολογικό Μουσείο Ερέτριας
Αρχαιολογικό Μουσείο Θάσου
Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης
Αρχαιολογικό Μουσείο Θήβας
Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου
Αρχαιολογικό Μουσείο Νισύρου
Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας
Αρχαιολογικό Μουσείο Πάρου
Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά
Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας
Αρχαιολογικό Μουσείο Ρεθύμνου
Αρχαιολογικό Μουσείο Χαλκίδας
Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας
Μουσείο αρχαίας Ελεύθερνας
Ολυμπία, Μουσείο της Ιστορίας των Ολυμπιακών Αγώνων της Αρχαιότητας
Ρόδος, Παλάτι Μεγάλου Μαγίστρου
ΓΑΛΛΙΑ
Παρίσι, Μουσείο Λούβρου
ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ
Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο
ΙΤΑΛΙΑ
Νάπολη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Τάρας, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Επιμελητές της έκθεσης είναι οι:
Καθηγητής Nίκος Σταμπολίδης, Διευθυντής Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης
Γιώργος Τασούλας, Αρχαιολόγος MPhil., Επιμελητής Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης
Δρ Δήμητρα Τσαγκάρη, Επιμελήτρια Νομισματικής Συλλογής Alpha Bank
Ιδέα-Συντονισμός: Νίκος Σταμπολίδης, Δήμητρα Τσαγκάρη
Photo: Πάρις Ταβιτιάν ©Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, 2017
Εκπαιδευτικά Προγράμματα
Στο πλαίσιο της έκθεσης, σχεδιάσθηκαν από το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του Μουσείου, δύο νέα εκπαιδευτικά προγράμματα, «Μύθοι και σύμβολα στα αρχαία νομίσματα» για μαθητές της Γ΄ Δημοτικού και «Νομίσματα και σύμβολα της καθημερινής ζωής στην αρχαία Ελλάδα», για μαθητές της Δ΄ Δημοτικού και της Α΄ Γυμνασίου.
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα και οι ξεναγήσεις για μαθητές της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης πραγματοποιούνται καθημερινά.
Πληροφορίες – κρατήσεις (+30) 210 723 9438 (13.00-16.00).
Υπεύθυνες Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων:
Μαρίνα Πλατή
Ελένη Μάρκου
Photo: Πάρις Ταβιτιάν ©Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, 2017
«ΧΡΗΜΑ. Σύμβολα απτά στην αρχαία Ελλάδα»
2 Νοεμβρίου 2017 – 15 Απριλίου 2018
Είσοδος έκθεσης: 8 €
Μειωμένο εισιτήριο για άνω των 65, φοιτητές και νέους 19-26 ετών: 5€
Για τους Φίλους του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, είσοδος δωρεάν.
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10:00-17:00
Πέμπτη: 10:00-20:00, Kυριακή 11:00-17:00, Τρίτη: κλειστά
Ξεναγήσεις: Δωρεάν ξεναγήσεις για το κοινό με το εισιτήριο του Μουσείου, κάθε Σάββατο και Κυριακή, στις 12:00 και στις 15:00. Διανέμονται δελτία προτεραιότητας μία ώρα πριν την έναρξη της ξενάγησης.
Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Νεοφύτου Δούκα 4
106 74, Αθήνα
Τ.: (+30) 210 722 8321-3
www.cycladic.gr
Facebook.com/CycladicArtMuseum
Instagram: @Cycladic_museum
