Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε σήμερα την πρώτη έκθεση σε επίπεδο ΕΕ για το κράτος δικαίου.
Η σημερινή έκθεση περιλαμβάνει στοιχεία από κάθε κράτος μέλος και καλύπτει τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές εξελίξεις στην ΕΕ. Δείχνει ότι πολλά κράτη μέλη έχουν υψηλά πρότυπα κράτους δικαίου, αλλά υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις για το κράτος δικαίου στην ΕΕ. Αντικατοπτρίζει επίσης τις σχετικές εξελίξεις που απορρέουν από τα μέτρα έκτακτης ανάγκης τα οποία έλαβαν τα κράτη μέλη λόγω της κρίσης του κορονοϊού. Η έκθεση καλύπτει τέσσερις βασικούς πυλώνες με ισχυρή επίδραση στο κράτος δικαίου: τα εθνικά συστήματα δικαιοσύνης, τα πλαίσια καταπολέμησης της διαφθοράς, την πολυφωνία και την ελευθερία των μέσων μαζικής επικοινωνίας, καθώς και άλλα θεσμικά ζητήματα που σχετίζονται με τους ελέγχους και τις ισορροπίες, τα οποία έχουν σημασία για ένα αποτελεσματικό σύστημα δημοκρατικής διακυβέρνησης.
Στόχος της νέας έκθεσης για το κράτος δικαίου είναι η διεύρυνση της υφιστάμενης εργαλειοθήκης της ΕΕ με ένα νέο προληπτικό εργαλείο και η προώθηση ενός συμπεριληπτικού διαλόγου και νοοτροπίας κράτους δικαίου σε ολόκληρη την ΕΕ. Θα βοηθήσει όλα τα κράτη μέλη να εξετάσουν τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις και τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να διδαχθούν το ένα από τις εμπειρίες του άλλου, και θα δείξει πώς το κράτος δικαίου μπορεί να ενισχυθεί περαιτέρω με πλήρη σεβασμό των εθνικών συνταγματικών συστημάτων και παραδόσεων.
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, δήλωσε σχετικά: «Το κράτος δικαίου και οι κοινές μας αξίες αποτελούν το θεμέλιο των κοινωνιών μας. Αποτελούν μέρος της κοινής μας ταυτότητας ως Ευρωπαίων. Το κράτος δικαίου προστατεύει τους πολίτες ενάντια στην εξουσία των ισχυρών. Αν και έχουμε πολύ υψηλά πρότυπα κράτους δικαίου στην ΕΕ, αντιμετωπίζουμε επίσης διάφορες προκλήσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τις εθνικές αρχές για την εξεύρεση λύσεων, ώστε να διασφαλίζονται τα καθημερινά δικαιώματα και οι ελευθερίες των πολιτών.»
Η αντιπρόεδρος για θέματα αξιών και διαφάνειας, κ. Βιέρα Γιούροβα, δήλωσε: «Σήμερα αναπληρώνουμε ένα σημαντικό κενό στην εργαλειοθήκη μας για το κράτος δικαίου. Η νέα έκθεση εξετάζει για πρώτη φορά όλα τα κράτη μέλη εξίσου, για να εντοπίσει τις τάσεις που αφορούν το κράτος δικαίου και να συμβάλει στην πρόληψη σοβαρών προβλημάτων. Κάθε πολίτης αξίζει να έχει πρόσβαση σε ανεξάρτητους δικαστές, να απολαμβάνει τα οφέλη ελεύθερων και πλουραλιστικών μέσων μαζικής επικοινωνίας και να έχει τη σιγουριά ότι γίνονται σεβαστά τα θεμελιώδη δικαιώματά του. Μόνο τότε μπορούμε να αποκαλούμαστε πραγματική Ένωση δημοκρατιών.»
Ο επίτροπος Δικαιοσύνης και Καταναλωτών, κ. Ντιντιέ Ρεντέρς, δήλωσε: «Η νέα έκθεση για το κράτος δικαίου αποτελεί την αρχή ενός ανοικτού και τακτικού διαλόγου με κάθε κράτος μέλος, έναν τρόπο με τον οποίο μπορούμε να μοιραζόμαστε ορθές πρακτικές και να προλαμβάνουμε τις προκλήσεις προτού παγιωθούν. Στόχος είναι να εμπεδωθεί μια πραγματική κουλτούρα κράτους δικαίου σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση και να ξεκινήσει μια πραγματική συζήτηση σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο.»
Βασικά συμπεράσματα ως προς την κατάσταση όσον αφορά το κράτος δικαίου στα κράτη μέλη
Συστήματα απονομής δικαιοσύνης
Ορισμένα κράτη μέλη έχουν δρομολογήσει μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης και μειώνουν την επιρροή της εκτελεστικής ή της νομοθετικής εξουσίας στο δικαστικό σώμα. Αυτό περιλαμβάνει κράτη μέλη στα οποία η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης θεωρείται παραδοσιακά υψηλή ή ακόμη και πολύ υψηλή. Οι ειδικές ανά χώρα αξιολογήσεις δείχνουν ότι η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης εξακολουθεί να αποτελεί ζήτημα που προκαλεί ανησυχία σε ορισμένα κράτη μέλη. Σε μερικές περιπτώσεις, είχαν ως αποτέλεσμα την κίνηση διαδικασιών επί παραβάσει ή διαδικασιών βάσει του άρθρου 7 παράγραφος 1 της ΣΕΕ. Η διασφάλιση ότι τα συστήματα απονομής δικαιοσύνης είναι κατάλληλα για την ψηφιακή εποχή αποτελεί επίσης πρόκληση σε επίπεδο ΕΕ. Η τρέχουσα πανδημία έδωσε πρόσθετη ώθηση για την επιτάχυνση των αναγκαίων ψηφιακών μεταρρυθμίσεων.
Πλαίσια για την αντιμετώπιση της διαφθοράς
Αρκετά κράτη μέλη έχουν υιοθετήσει ολοκληρωμένες στρατηγικές για την καταπολέμηση της διαφθοράς, ενώ άλλα βρίσκονται στο στάδιο της προετοιμασίας τέτοιων στρατηγικών. Η αποτελεσματική εφαρμογή και παρακολούθηση εξακολουθούν να έχουν καίρια σημασία για τη διασφάλιση της προόδου Πολλά κράτη μέλη έχουν επίσης λάβει ή σκοπεύουν να λάβουν μέτρα για την ενίσχυση του πλαισίου τους για την πρόληψη της διαφθοράς και την ακεραιότητα, ενώ ορισμένα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει μέτρα για την ενίσχυση της ικανότητας του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης ως προς την καταπολέμηση της διαφθοράς.
Από την άλλη πλευρά, η αποτελεσματικότητα των ποινικών ερευνών, η δίωξη και η εκδίκαση υποθέσεων διαφθοράς, συμπεριλαμβανομένης της διαφθοράς υψηλού επιπέδου, εξακολουθούν να αποτελούν πρόκληση σε αρκετά κράτη μέλη.
Ελευθερία και πολυφωνία στα μέσα μαζικής επικοινωνίας
Οι πολίτες της ΕΕ απολαμβάνουν σε γενικές γραμμές υψηλά πρότυπα ελευθερίας και πολυφωνίας των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Ιδίως κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού, αποδείχθηκε ότι τα μέσα μαζικής επικοινωνίας διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο σε ό,τι αφορά την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης. Ωστόσο, η έκθεση εγείρει ανησυχίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα και την επάρκεια των πόρων, καθώς και σχετικά με τους κινδύνους πολιτικοποίησης των αρμόδιων για τα μέσα μαζικής επικοινωνίας αρχών σε ορισμένα κράτη μέλη.
Ορισμένες αξιολογήσεις ανά χώρα ανέδειξαν περαιτέρω περιπτώσεις στις οποίες έχουν εκφραστεί σοβαρές ανησυχίες σχετικά με την πολιτική πίεση στα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Τέλος, σε ορισμένα κράτη μέλη δημοσιογράφοι και άλλοι παράγοντες των μέσων μαζικής επικοινωνίας αντιμετωπίζουν απειλές και επιθέσεις που σχετίζονται με τη δουλειά τους, αν και ορισμένες χώρες έχουν επίσης αναπτύξει πρακτικές και έχουν δημιουργήσει δομές και μέτρα για την υποστήριξη και την προστασία των δημοσιογράφων.
Θεσμικοί έλεγχοι και ισορροπίες
Οι θεσμικοί έλεγχοι και ισορροπίες βρίσκονται στο επίκεντρο του κράτους δικαίου, διασφαλίζοντας ότι η εξουσία που ασκείται από μια κρατική αρχή υπόκειται σε δημοκρατικό έλεγχο. Σε ορισμένα κράτη μέλη έχουν δρομολογηθεί συνταγματικές μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση των θεσμικών ελέγχων και ισορροπιών. Πολλά κράτη μέλη έχουν διαμορφώσει συστηματικές πολιτικές για τη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών και για να διασφαλίσουν ότι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις είναι προϊόν ευρέος διαλόγου στην κοινωνία.
Ταυτόχρονα, η έκθεση δείχνει ότι η υπερβολική χρήση ταχέων και επειγουσών διαδικασιών για τη θέσπιση νομοθεσίας μπορεί να προκαλέσει ανησυχίες ως προς το κράτος δικαίου. Σε ολόκληρη την ΕΕ, η κοινωνία των πολιτών εξακολουθεί να αποτελεί βασικό παράγοντα για την προάσπιση του κράτους δικαίου και, στα περισσότερα κράτη μέλη, της παρέχεται ευνοϊκό και υποστηρικτικό περιβάλλον. Ωστόσο, υπάρχουν παραδείγματα σοβαρών προκλήσεων για την κοινωνία των πολιτών σε ορισμένα κράτη μέλη λόγω της νομοθεσίας που περιορίζει την πρόσβαση σε εξωτερική χρηματοδότηση ή εκστρατειών δυσφήμισης.
Μέτρα έκτακτης ανάγκης που ελήφθησαν στο πλαίσιο του κορονοϊού
Η πανδημία βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη και σε πολλά κράτη μέλη εξακολουθούν να βρίσκονται σε ισχύ καθεστώτα ή μέτρα έκτακτης ανάγκης. Η έκθεση επισημαίνει ορισμένα από τα ζητήματα που ανέκυψαν κατά τις συζητήσεις σε εθνικό επίπεδο και τη νομική και πολιτική αντίδραση στην κρίση.
Για παράδειγμα, η αλλαγή ή η αναστολή των συνήθων ελέγχων και ισορροπιών σε εθνικό επίπεδο μπορεί να δημιουργήσει ιδιαίτερες προκλήσεις για το κράτος δικαίου. Ταυτόχρονα, υπάρχουν πολλά καλά παραδείγματα όπου οι αποφάσεις ων εθνικών δικαστηρίων ή η δραστηριοποίηση των Διαμεσολαβητών είχε θετικό αντίκτυπο στα μέτρα έκτακτης ανάγκης που ελήφθησαν. Η Επιτροπή θα συνεχίσει την παρακολούθησή της έως ότου καταργηθούν σταδιακά τα μέτρα αυτά.
Επόμενα βήματα
Η έκθεση για το κράτος δικαίου θα τροφοδοτήσει την ευρύτερη συζήτηση σχετικά με το κράτος δικαίου σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο. Η Επιτροπή προσβλέπει στη συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σε ζητήματα κράτους δικαίου και θεωρεί ότι η έκθεση αποτελεί στέρεη βάση για περαιτέρω διοργανικό έργο.
Η Επιτροπή καλεί επίσης τα εθνικά κοινοβούλια και τις εθνικές αρχές να συζητήσουν την έκθεση, καθώς και τα ειδικά ανά χώρα κεφάλαια, και να επιδιώξουν τη μεταξύ τους στήριξη ως μια μορφή ενθάρρυνσης για τη δρομολόγηση μεταρρυθμίσεων και την αποδοχή της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Θα πρέπει επίσης να συμμετέχουν ενδιαφερόμενα μέρη τόσο από το εθνικό όσο και από το ενωσιακό επίπεδο.
Με βάση τα αποτελέσματα του διαλόγου σχετικά με την έκθεση του 2020 και με βάση τις εμπειρίες που αποκτήθηκαν κατά το πρώτο έτος λειτουργίας του ευρωπαϊκού μηχανισμού για το κράτος δικαίου, η Επιτροπή θα αρχίσει να προετοιμάζει την έκθεση του 2021, διατηρώντας τη δυναμική ώστε να καταστεί το κράτος δικαίου πιο ανθεκτικό στις δημοκρατίες μας.
Ιστορικό
Η πρώτη ετήσια έκθεση για το κράτος δικαίου αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες του προγράμματος εργασίας της Επιτροπής για το 2020 και μέρος του ολοκληρωμένου ευρωπαϊκού μηχανισμού για το κράτος δικαίου που εξαγγέλθηκε στις πολιτικές κατευθύνσεις της προέδρου κ. φον ντερ Λάιεν. Είναι αποτέλεσμα στενού διαλόγου με εθνικές αρχές και ενδιαφερόμενα μέρη, και καλύπτει όλα τα κράτη μέλη με αντικειμενικότητα και αμεροληψία.
Η ποιοτική αξιολόγηση που διενήργησε η Επιτροπή επικεντρώνεται στις σημαντικές εξελίξεις από τον Ιανουάριο του 2019 και διασφαλίζει συνεκτική προσέγγιση μέσω της εφαρμογής της ίδιας μεθοδολογίας σε όλα τα κράτη μέλη, παραμένοντας παράλληλα αναλογική προς τις εξελίξεις.
Η έκθεση αποτελεί μέρος του νέου ετήσιου κύκλου για το κράτος δικαίου — του μηχανισμού για το κράτος δικαίου. Ο μηχανισμός είναι ετήσιος κύκλος που αποσκοπεί στην προώθηση του κράτους δικαίου και την αποτροπή της εμφάνισης ή της όξυνσης προβλημάτων.
Στόχος είναι να δοθεί έμφαση στη βελτίωση της κατανόησης και της ευαισθητοποίησης σχετικά με τα ζητήματα και τις σημαντικές εξελίξεις, καθώς και ο εντοπισμός των προκλήσεων για το κράτος δικαίου, και να βοηθηθούν τα κράτη μέλη να βρουν λύσεις με τη στήριξη της Επιτροπής και των άλλων κρατών μελών, καθώς και των ενδιαφερόμενων μερών, μεταξύ άλλων και της Επιτροπής της Βενετίας.
Στόχος του μηχανισμού είναι η πρόληψη. Διακρίνεται από τα άλλα στοιχεία της εργαλειοθήκης της ΕΕ για το κράτος δικαίου και δεν αντικαθιστά τους βασιζόμενους στις Συνθήκες μηχανισμούς για την αντιμετώπιση από την ΕΕ σοβαρότερων ζητημάτων που σχετίζονται με το κράτος δικαίου στα κράτη μέλη. Τα εργαλεία αυτά περιλαμβάνουν διαδικασίες επί παραβάσει και τη διαδικασία για την προστασία των θεμελιωδών αξιών της Ένωσης σύμφωνα με το άρθρο 7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Διαφέρει επίσης από την προτεινόμενη διαδικασία δημοσιονομικής αιρεσιμότητας, η οποία αποσκοπεί στην προστασία του προϋπολογισμού της ΕΕ σε καταστάσεις κατά τις οποίες ενδέχεται να υφίσταται κίνδυνος για το οικονομικό συμφέρον της Ένωσης λόγω γενικευμένων ελλείψεων όσον αφορά το κράτος δικαίου στα κράτη μέλη.
